گروه گزارشگران بین المللی

Interview with Dr. Hojjat Baghaei, author of the book "Development in Times of Sanctions":

We must move towards development, even during times of sanctions

گفت‌وگو با دکتر بقایی، نویسنده کتاب «توسعه در زمان تحریم»:

در مسیر توسعه، حتی در زمان تحریم، باید حرکت کرد

اخبار مدیریت: در روزگاری که تحریم‌ها ساختارهای اقتصادی، سیاسی و نهادی کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند، پرداختن به موضوع «توسعه» بیش از پیش ضرورت یافته است؛ اما در عین حال، تحقق آن نیز با موانع و ابهاماتی همراه است. در همین زمینه، گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر حجت بقایی، نویسنده کتاب «توسعه در زمان تحریم» و مشاور تحقیق و توسعه و تحول نهادی انجام داده‌ایم؛ فردی که سال‌ها در فضای اجرایی کشور فعالیت کرده از مسئولیتهای جزئی تا مسئولیتهای کلیدی یا کاربردی به همین خاطر توسعه را نه در سطح تئوری، بلکه در بطن واقعیت‌های پیچیده مدیریتی و اقتصادی دنبال کرده است.

دکتر بقایی در این گفت‌وگو، صریح و بی‌پرده از تجربه زیسته خود در مواجهه با توسعه در فضای تحریم می‌گوید و باور دارد که با همه مشکلات موجود، هنوز می‌توان در این مسیر حرکت کرد و دست‌کم مانع از عقب‌گرد شد.

او در بخشی از صحبت‌های خود چنین می‌گوید:

«واقعیت این است که شرایط کشور آسان نیست؛ تحریم‌ها، محدودیت منابع، بی‌ثباتی تصمیم‌گیری‌ها و فشارهای چندلایه باعث شده مسیر توسعه، بیش از هر زمان دیگری پرفراز و نشیب باشد.

اما در عین حال، اگر فقط به مشکلات فکر کنیم، اگر فقط دور چاله‌چوله‌های مسیر بچرخیم، هیچ‌گاه حرکت نمی‌کنیم.

من خودم سال‌ها در محیط‌هایی بوده‌ام که بسیاری از مشکلات آن، از بیرون قابل دیدن نبود. کار کرده‌ام در فضاهایی که اگر تجربه‌اش نکرده باشید، اصلاً نمی‌فهمید چه فشارهایی هست.»

به گفته وی، توسعه در چنین شرایطی نیازمند دیدگاهی متفاوت است:

«ما مشاورین تحقیق و توسعه باید مسیر خودمان را برویم. گاهی باید کنار بزنیم، ترمز کنیم، یا حتی توقفی کوتاه داشته باشیم. اما توقف کامل در توسعه، یعنی جا ماندن. مسیر توسعه باید ادامه پیدا کند، حتی با سرعت پایین. تعلل ما مساوی است با دیر رسیدن به مقصد و شاید هم نرسیدن.»

او معتقد است مسیر توسعه در فضای تحریم، نیازمند تاب‌آوری، نگاه راهبردی و اجتناب از نگاه صرفاً گلایه‌محور است.

به گفته او، بسیاری از فرصت‌ها در دل همین فشارها متولد می‌شوند، به شرط آنکه نهادها، مدیران و مشاوران توسعه نگاه ایستا به موضوع نداشته باشند.

از دکتر بقایی پرسیدم چرا کتابتون را چاپ نکردید؟

با وجود اهمیت موضوع، کتاب «توسعه در زمان تحریم» هنوز به صورت رسمی چاپ و منتشر نشده است. دکتر بقایی در پاسخ به این سؤال که چرا کتابش را منتشر نکرده، چنین می‌گوید:

«واقعیت این است که خیلی دنبال چاپ نبودم و نیستم. آنچه برای من اهمیت داشت، انتقال تجربه و نگاه تلنگری بود. بخش زیادی از مطالب کتاب را در قالب یادداشت‌های پراکنده، در رسانه‌ها منتشر کرده‌ام. اگر قرار است این مطالب اثربخش باشد، همین اندازه کفایت می‌کند. من این کتاب را برای کسانی نوشته‌ام که توان و دانش تحلیل دارند. آن‌ها که می‌دانند چگونه از دل داده‌های میدانی و تجربه‌های اجرایی، الگو استخراج کنند. ما فقط گزارشگر راهیم، نه مدعی دانستن.»

به دکتر بقایی گفتم این کتاب نوشته هایی است که از توسعه در دل بحران روایت می کند.

کتاب «توسعه در زمان تحریم»، بر اساس مجموعه‌ای از تجربیات میدانی و پروژه‌های واقعی توسعه‌ای تدوین شده و به گفته نویسنده، تلاشی است برای آن‌که نشان دهد حتی در بدترین شرایط نیز می‌توان «راهی» یافت. بقایی معتقد است توسعه صرفاً یک برنامه یا سند نیست؛ بلکه یک فرآیند پیوسته، قابل اصلاح و نیازمند حرکت مداوم است.

«در برخی پروژه‌ها، ما از هیچ شروع کردیم و فقط با تکیه بر ظرفیت‌های محلی و اصلاح نگاه مدیریتی توانستیم تغییر ایجاد کنیم. توسعه الزاماً نیاز به منابع ارزی ندارد. گاهی فقط کافی است نگاه توسعه‌نیافته را کنار بگذاریم.»

چقدر حیف که این گفتگو زود تمام شد ؛ گفت‌وگوی ما با دکتر بقایی، بیش از آن‌که پاسخی به مشکلات باشد، طرح مسئله‌ای جدی درباره «نحوه مواجهه با توسعه در شرایط غیرعادی» است. در زمانه‌ای که تحریم‌ها، بی‌ثباتی‌ها و گسست‌های نهادی، آینده توسعه را مبهم کرده‌اند، دیدگاه‌هایی مانند او می‌تواند تلنگری باشد برای بازاندیشی در سیاستگذاری توسعه‌ای.

شاید همان‌طور که خودش گفت، کافی باشد فقط یک گزارشگر بود؛ اما اگر این گزارشگری صادقانه، میدانی و بر پایه تجربه باشد، می‌تواند چراغ راهی برای آنانی باشد که همچنان می‌خواهند به آینده امید داشته باشند.

خبرنگار: ۴۳۵۶

_ سرویس اقتصاد و توسعه / نشریه اخبار مدیریت